Những cửa biển miền Trung huyền thoại Cửa Đại Cổ Lũy, bài thơ giữa trời và biển

Đăng ngày: 09 03, 2025

Trong mắt người bình dân Quảng Ngãi, cửa Đại đẹp và nên thơ với núi, sông, làng mạc, bãi cát, ghềnh biển như quần tụ bên nhau:

Tư Nghĩa, cửa Đại là đây

Gành Hào, núi Quế đá xây nên chùa

Dưới thời bông súng nở đua

Ngó lên trên chùa đá dựng kiểng giăng

Ngó qua bên xóm Trường An

Ngó xuống hòn Sụp cát vàng soi dương

Tên cửa Đại là cách người Quảng Ngãi gọi tắt địa danh Đại Cổ Lũy, phân biệt với cửa Đại Chiêm của sông Thu Bồn .

Cách đây chừng nửa thế kỷ, trong dân gian, cửa Đại còn được gọi là cửa Đợi. Đợi là một biến âm của Đại , từ Hán Việt, có nghĩa là lớn, to.

Rạng đông cửa Đại Cổ Lũy

Ảnh: L.H.K、Trong thư tịch chính thống VN, tập Dư địa chí của Nguyễn Trãi là tài liệu khá sớm ghi chép về cửa Đại Cổ Lũy, bằng tên gọi Chiêm Lũy lịch môn. Chiêm Lũy là tên vùng đất Quảng Ngãi từ thời nhà Hồ. Theo GS Hà Văn Tấn, chữ Chiêm , trong Chiêm Lũy có thể đã bị đọc nhầm tự dạng ra chữ Cổ , thành Cổ Lũy lịch môn hay Cổ Lũy môn, nghĩa là cửa Cổ Lũy. Người viết cho rằng không phải đọc nhầm, mà là các nhà cai trị và các nhà viết sử của các triều đại phong kiến VN đã cố tình viết và đọc chệch đi, có dụng ý.

Sách、Đại Nam nhất thống chí

do Quốc sử quán

triều Nguyễn

biên soạn. Quyển thứ X - tỉnh Quảng Ngãi, mục Cửa quan và tấn sở, sách này chép: "Tấn Đại Cổ Lũy: Ở cách huyện Chương Nghĩa 17 dặm về phía đông bắc, cửa biển rộng 230 trượng, thủy triều lên sâu 14 thước, thủy triều xuống sâu 10 thước, phía nam là cửa biển lớn; nước sâu, cạn tàu thuyền đều do đấy; phía bắc là cửa biển nhỏ, tàu thuyền không thông. Có đặt thủ ngự và hiệp thủ, lại lấy dân phụ lũy sung việc trú phòng. Lại thôn Cổ Lũy, phía đông bắc dựa ven bờ biển, phía tây nam là giáp chỗ giao lưu của sông Vệ và sông Trà, cách xa làng xóm, trông như ở trong khói nước lờ mờ, là một trong "Mười cảnh Quảng Ngãi" đề là "Cổ Lũy cô thôn". Dân địa phương làm nghề dệt chiếu và đánh cá". .

Cầu Cổ Lũy、Ảnh: L.H.K、Liên quan đến cửa Đại - Đại Cổ Lũy, có 2 địa danh nằm ở hai bên bờ

sông Trà Khúc. Bên hữu ngạn là thôn Cổ Lũy , TP.Quảng Ngãi, nay chia tách thành 3 thôn: Cổ Lũy Bắc , Cổ Lũy Nam và Cổ Lũy Làng Cá. Bên tả ngạn là thôn Cổ Lũy, một trong 4 thôn của xã Tịnh Khê . Chính vì sự xuất hiện của địa danh Cổ Lũy ở cả hai bờ sông mà nhiều bài báo khi viết về cửa Đại và cầu Cổ Lũy hay bị nhầm, khi gọi Cổ Lũy Bắc ở bờ Nam, Cổ Lũy Nam ở bờ Nam. Thật ra, như trên đã dẫn, cả 2 thôn Cổ Lũy Bắc và Cổ Lũy Nam đều ở bờ Nam và thuộc xã Nghĩa Phú.

Thôn Cổ Lũy xưa nằm cách chân núi Phú Thọ một dòng sông nhỏ , mang vẻ đẹp cô liêu trầm mặc, màu nước lẫn màu trời trong bàng bạc sương khói lúc hoàng hôn, nên được ca ngợi là "Cổ Lũy cô thôn", một trong những thắng cảnh nổi tiếng của tỉnh Quảng Ngãi.

Phong cảnh làng Cổ Lũy

Ảnh: L.H.K、Nguyễn Cư Trinh , ông quan văn võ song toàn, từng là Tuần phủ Quảng Ngãi, có bài thơ nôm ca ngợi Cổ Lũy cô thôn, được người đời truyền tụng:

Giặc giã đời mô đã dẹp rồi

Lũy xưa còn đắp xóm mồ côi.

Đá xây quanh quất theo bờ biển,

Người ở cheo leo dưới cửa lồi.

Trông thấy thuyền tình ba bốn phía,

Vẳng nghe trống giục một đôi hồi.

Hỏi thăm tạo hóa bao giờ đó

Thạch trận về đây mới đắp bồi.

Vào một ngày nắng đẹp, đứng trên núi Thiên Mã ở bờ nam sông Trà Khúc, có thể thu vào trong tầm mắt một vùng không gian thoáng đãng với núi, sông, trời, biển hòa hợp cùng làng mạc, ruộng đồng thành một bức tranh sơn thủy hữu tình.

Về đêm, cửa Đại Cổ Lũy đẹp đến diệu kỳ. Năm 1942, khi về Thu Xà, một làng nhỏ nằm bên cửa Đại Cổ Lũy để thăm người bạn thơ Bích Khê và gia đình, thi sĩ Hàn Mặc Tử đã viết bài thơ văn xuôi tuyệt tác Chơi giữa mùa trăng khi được lênh đênh trên cửa Đại Cổ Lũy vào một đêm rằm:

"Sông? Là một giải lụa bạch, không, là một đường trăng trải chiếu vàng, hai bên bờ là động cát và rừng xanh và hoang vu và thanh tịnh. Chị tôi và tôi đồng cầm một mái chèo con, nhẹ nhàng lùa những dòng vàng trôi trên mặt nước".

Đã có những câu văn mang đầy hình ảnh mỹ lệ, nhịp điệu chuyển động như thể chơi vơi cùng sóng nước thì liệu người sau còn có thể viết gì về cửa Đại Cổ Lũy nữa không?

//Chèn ads giữa bài

.push {、//Nếu k chạy ads thì return

if、return;、var mutexAds = '';

var content = $;

if {、var childNodes = content[0].childNodes;

for {、var childNode = childNodes[i];

var isPhotoOrVideo = false;

if == 'div') {

// kiem tra xem co la anh khong?

var type = $.attr + '';

if >= 0) {、isPhotoOrVideo = true;

}、}、try {、if && && !isPhotoOrVideo) {

if {、childNode.after);

arfAsync.push;

}、break;、}、}、catch { }、}、}、});、function htmlToElement {

var template = document.createElement;

template.innerHTML = html;

return template.content.firstChild;

}